Müəllif Zemfira Abdullayeva
Tofiq Quliyev 1917-ci il noyabr ayının
7-də, Bakı şəhərində, mühəndis-iqtisadçı
Ələkbər Quliyevin ailəsində anadan
olmuşdur, onun anası Yaxşıxanım Mahmudova
Hacı Zeynalabdin Tağıyevin qızlar qimnaziyasında,
müqəddəs Nina məktəbində təhsil
almış, 1937-ci ilə kimi hakim işləmişdir.
1929-cu ildə Azərbaycan Dövlət
Konservatoriyasının nəzdindəki fəhlə
fakültəsində S. İ. Turiçin sinfində
təhsil alan Tofiq Quliyev, artıq 1931-ci ildə,
14 yaşında ikən Asəf Zeynallının
tövsiyəsi iləM. Ə. Sabirin «Uşaq
və buz» şerinə «Dərsə gedən
bir uşaq» mahnısını bəstələyir.
1934-cü ildə Azərbaycan Dövlət
Konservatoriyasına daxil olan Tofiq Quliyev, eyni zamanda
iki fakültədə – professor İ. S. Aysberqin
sinfində fortepiano və professor S. Y. Ştrasserin
sinfində dirijorluq sənəti üzrə təhsilini
davam etdirir. Konservatoriyada o, polifoniya, harmoniya,
musiqi forması dərslərini R. M. Rudolfun sinfində
alır, xalq musiqisinin əsaslarını, muğam
sənətinin sirlərini dahi Üzeyir Hacıbəyovdan
öyrənirdi.
1934 – 35-ci illərdə Tofiq Quliyev
Bülbülün rəhbərliyi ilə təşkil
olunmuş Elmi-Tədqiqat Musiqi Kabinəsində
xalq musiqi nümunələrinin toplanılması
və notlaşdırılması sahəsində
aparılan tədqiqat işlərində fəal
iştirak etmiş və
1935-ci ildə tanınmış tarzən
Mirzə Mansur Mansurovun ifasında «Rast», «Segah-zabul»
muğamlarını nota köçürmüdür.
1935-ci ildə M. Əzizbəyov adına Azərbaycan
Dram Teatrında orkestrin rəhbəri, dirijor vəzifəsində
çalışır.
1936-cı ildə Azərbaycan Xalq
Maarif Komissarlığı tərəfindən
Ü. Hacıbəyovun şəxsi təşəbbüsü
və təklifi ilə bir qrup istedadlı gənc
musiqiçilərlə birlikdə Tofiq Quliyev P.
İ. Çaykovski adına Moskva Konservatoriyasının
dirijorluq fakültəsində təhsilini davam
etdirmək üçün yola düşür.
Qəbul imtahanları zamanı onun fortepianoda
qeyri-adi ifaçılığı H. Y. Neyqauzun
diqqətini cəlb edir və o, bir müddət
bu böyük sənətkardan fortepiano dərslərini
alır.
1937 – 39-cu illərdə Tofiq Quliyev
A. N. Tsfasmanın Ümumittifaq caz orkestrində
piano ifaçısı kimi fəaliyyət göstərir.
1939-cu ildə Tofiq Quliyev Moskvada təhsilini dayandıraraq
Bakıya dönür və Niyazi ilə birlikdə
Azərbaycan Dövlət Estrada orkestrini yaradır.
1939-cu ildən başlayaraq o, Gənc
Tamaşaçılar Teatrı, Gəncə Dram
Teatrı, Azərbaycan Akademik Milli Teatrı, Rus
Dram Teatrı, Kukla teatrı ilə sıx yaradıcılıq
əməkdaşlığı edərək,
müxtəlif illərdə 30-dan çox tamaşaya
musiqi bəstələmişdir. 1941-ci il sentyabrın
7-də Bakı Filarmoniyasında Tofiq Quliyevin
rəhbərliyi ilə çıxış edən
Dövlət Estrada Orkestri milli cazın yaranma
tarixinin təməlini qoydu. Onun rəhbəri
Tofiq Quliyevin adı musiqi tariximizə Azərbaycan
estrada və caz musiqinin banisi kimi yazıldı.
1941-ci ildə orkestrin kollektivi rəhbərilə
birgə 402-ci Azərbaycan diviziyasının
tərkibinə daxil olaraq, döyüşlər
gedən Krasnodar, Mozdok, Kerç şəhərlərində
cəbhənin ön xəttində konsert proqramları
ilə çıxış edirdi. Bu konsertlərdə
xalq mahnıları ilə yanaşı Tofiq Quliyevin
vətənpərvərlik, qəhrəmani mahnıları
səslənirdi.
1941-ci ildə ilk dəfə «Səbuhi»
filminə musiqi bəstələmiş Tofiq Quliyev,
bütün yaradıcılığı boyu
bu janra müraciət etmiş və 40-dan artıq
kinofilmin musiqisinin müəllifi olmuşdur.
1944-cü ildən məşhur caz
ustası Eddi Rozerlə yaradıcılıq əməkdaşlığı
edən Tofiq Quliyev, onun orkestri üçün
«Avara» hind kinofilminin, «Qara gözlər» romansının
və uşaq mahnılarının mövzuları
əsasında caz kompozisiyalarını işləmişdir.
1946 – 47-ci illərdə Rəşid
Behbudovla birlikdə həm pianoçu, həm də
təkrarsıız mahnıların müəllifi
kimi çıxış edən bəstəkar
Sovet Birliyinin bir çox şəhərlərində
milyonlarla dinləyicinin rəqbətini qaranmışdır.
1948-ci ildə Tofiq Quliyev Moskvaya qayıdaraq
Konservatoriyanın III kursuna daxil olur və dirijorluq
fənni üzrə professor Qinzburqun, kompozisiya
üzrə isə professor N. Qolubevin sinfində
yarımçıq qalmış təhsilini davam
etdirir.
1951-ci ildə Moskva Konservatoriyasını
müvəffəqiyyətlə bitirən Tofiq
Quliyev professor A. Qaukun sinfində dirijorluq üzrə
aspiranturaya daxil olur. Moskvada oxuduğu illərdə
o, Moskva Dövlət Filarmoniyasının orkestri
ilə çıxış edərək Qlazunov,
Mendelson, Çaykovski, Qara Qarayevin əsərlərinə
dirijorluq edir.
1954 – 58-ci illərdə T. Quliyev Azərbaycan
Dövlət Konservatoriyasında orkestr sinfinə
rəhbərlik etmiş, opera hazırlığı
və alətşünaslıq sinifləri üzrə
pedaqoji fəaliyyətlə məşğul
olmuşdur.
1958 – 59-cu illərdə M. Maqomayev
adına Dövlət Filarmoniyasının bədii
rəhbəri, 1961-ci ildən direktoru vəzifəsini
icra edirdi.
Sənətindəki uğurlara görə
Tofiq Quliyev 1958-ci ildə Azərbaycanın Əməkdar
İncəsənət xadimi fəxri adına
layiq görülmüşdür. 1959-cu ildə
Qırmızı Əmək Bayrağı ordeni
ilə təltif olunmuş və Azərbaycan
Ali Sovetinin deputatı seçilmişdir.
1964-cü ildə görkəmli sənətkar
Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin
fərmanı ilə Azərbaycan Xalq artisti fəxri
adına layiq görülmüşdür.
1966-cı ildə bəstəkar Çexoslovakiyada
keçirilən Azərbaycan incəsənəti
günlərinin iştirakçısı oldu.
Bu səfərdən yazılmış «Praqa
haqqında mahnı», «Bratislava haqqında mahnı»
Çexoslovakiyada nəşr olunmuş və geniş
populyarlıq qazanmışdır.
1968-ci ildə Tofiq Quliyev Azərbaycan
Bəstəkarlar İttifaqının katibi, 1973-cü
ildə birinci katibi seçilmişdir. 1974-cü
ildə Həsən Seyidbəylinin ssenarisi əsasında
çəkilmiş «Nəsimi» filmi VII Ümumittifaq
kinofestivalında mükafatlandırılır,
filmin bəstəkarı Tofiq Quliyev Dövlət
mükafatına layiq görülür.
1976-cı ildə Brüsseldə,
1977-ci ildə Vyanada, Varşavada keçirilən
tədbirlərdə Azərbaycan incəsənt
ustalarının nümayəndə heyətinin
rəhbəri Tofiq Quliyev olmuşdur.
1990-cı ildə Tofiq Quliyev Bəstəkarlar
İttifaqının VII qurultayında ittifaqın
sədri seçilir və ömrünün sonuna
kimi bu vəzifədə çalışır.
Tofiq Quliyevin Bəstəkarlar İttifaqına
rəhbərlik etdiyi illərdə respublikanın
musiqi sənətinin inkişafında mühüm
rol oynayan musiqi festivalları, Ümumittifaq və
respublika müsabiqələri, «Musiqi baharı»,
«Bakı payızı» festivalları keçirilirdi.
Bu tədbirlərdə Tofiq Quliyev həmişə
münsiflər heyətinin üzvü, sədri
olmuşdur.
Tofiq Quliyev dövrü mətbuatda
musiqi sənəti ilə bəğlı dərc
olunmuş böyük sayda məqalələrin
müəllifidir. Bu məqalələr onun müdrik
bir sənətkar kimi nəzəri baxışlarını,
doğma incəsənitimizin sabahı haqqında
düşüncələrini əks etdirir.
1998-ci ildə Tofiq Quliyev «İstiqlal
ordeni» ilə təltif olunmuşdur. Səhhəti
ilə əlaqədar xəstəxanada olan bəstəkara
bu ordeni Azərbaycanın Prezidenti Heydər Əliyev
şəxsən özü təqdim etmişdir.
2000-ci il oktyabr ayının 4-də
Tofiq Quliyev dünyasını dəyişir.
2003-cü il 7 noyabr tarixində Azəbaycan
Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev
«T. Ə. Quliyevin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi»
haqqında sərəncam vermişdir.
Bu sərəncama əsasən bəstəkarın
yaşadığı binaya (Hüsü Hacıyev
küçəsi, 23) xatirə lövhəsi vurulmuşdur.
Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət
Nazirliyi bəstəkarın həyat və yaradıcılığına
həsr olunmuş kitab nəşr etmişdir
(«Ecazkar bəstəkar» Z. K. Abdullayeva).
Bakı şəhərinin
küçələrindən birinə və
12 saylı musiqi məktəbinə bəstəkarın
adı verilmişdir.
2007-ci il noyabr ayının
7-də Tofiq Quliyevin 90 illik yubileyi keçirilmişdir.
Yubileylə əlaqədar
Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü
ilə Tofiq Quliyevin yaradıçılıqına
həsr olunmuş veb-sayt yaradılmışdır.
